Paraburgimi si dënim (Pjesa e dytë)

Në tetë prej dhjetë rasteve, gjykatësi vendos të caktojë paraburgim, në vend se të shqiptojë masë tjetër, siç është konfiskimi i pasurisë, paraburgim shtëpiak ose marrja e dokumenteve të udhëtimit.

Të paraburgosurit në “Syri i gjarprit”, “Tambëlxhi Dushko”, të burgosurit në “Vreshtat e Rashtakut”, janë pjesë e rasteve më të mëdha që kanë mbaruar me paraburgim të pabazë të të dyshuarve. Për ta opinioni ishte njoftuar, edhe pse avokatët që punojnë në të drejtën penale do t’ju thonë se në punën e tyre të përditshme ballafaqohen me një varg lëndësh në të cilat ose nuk pranohet kallëzimi penal, ose hidhet poshtë një pjesë e akuzës, ose, ndërkaq, në fund vihet te vendimi lirues për personat e paraburgosur. Përshtypje e përgjithshme e publikut është se gjykatësit shumë lehtë vendosin që të shqiptojnë paraburgimin.

“Paraburgimi duhet të jetë masë e fundit, ndërsa te ne, për fat të keq, bëhet masë e parë”, thotë gjykatësja Margarita Caca Nikollovska, e cila më parë punonte në Gjykatën për të Drejtat e Njeriut në Strasburg. Ajo shpjegon se kolegët e saj patjetër duhet të kenë kujdes kur e shqiptojnë këtë sanksion.

“Kur nesër ose pasnesër do të tregohet se paraburgimi ka dalë nga korniza, patjetër duhet të ketë kompensim të dëmit: material dhe jomaterial. Ajo që më tej është pasojë në jetë, nuk mund të kompensohet, për shkak se në popull krijohet një pamje, një perceptim i gabuar, një refleksion te familja, sidomos te fëmijët”, dëfton Nikollovska.

Gjykatësi Vlladimir Tufegxhiq, zëdhënës i Gjykatës Penale në Shkup, nuk pajtohet se masa paraburgim shfrytëzohet më shumë sesa realisht ka nevojë.

“Vlerësohen të gjitha rrethanat, duke u nisur nga pesha e dëshmive (verbale dhe materiale), nëse lënda është nga sfera e kriminalitetit të organizuar merret parasysh lidhja e grupit, veprimet e kryera dhe në këtë kuptim lidhja e tyre, që do të thotë se merret parasysh gjithçka para se të dilet me këtë masë. Udhëhiqemi nga kushtet që parasheh ligji, e vlerësojmë rrezikun e ikjes, ndikimin ndaj dëshmitarëve dhe rrezikun nga përsëritja e veprës”, pohon Tufegxhiq.

Prokurori publik e jep arsyetimin e shkaqeve se përse kërkohet që të caktohet masa e paraburgimit, por gjyqi e ka fjalën e përfundimtare, pasi t’i ketë marrë parasysh të gjitha rrethanat.

“Sa i përket përvojës së gjertanishme si gjykatës, mbajmë llogari se pas ndërmarrjes së disa veprimeve të caktuara hetimore, a kanë rënë disa prej pikave bazë për shkak të të cilave është caktuar paraburgimi. Po qe se gjatë hetimeve përmbushen kushtet, kemi marrë edhe vendime në rrugë zyrtare për heqjen e paraburgimit ose caktimin e masës më të butë”, thotë gjykatësi Tufegxhiq.

Drejtori i mëparshëm i Koalicionit joqeveritar “Të gjithë për gjykim të drejtë”, Kiril Efremovski, thotë se në dy vitet e kaluara, në Seksionin për kriminalitet të organizuar në kuadër të Gjykatës Themelore Shkupi I, paraburgimi shqiptohet në 8 ose 9 prej 10 rasteve të kriminalitetit të organizuar.

“Në këtë kontekst, prijnë aksionet si ‘Detonator’, ‘Kalldërma’, ‘Metastaza’, por edhe ‘Syri i gjarprit’, ku pothuajse të gjithë të ndaluarit ishin paraburgosur. Sipas Ligjit për procedurë penale, masa paraburgim duhet të jetë me qëllim që të pengohet ndikimi ndaj procedurës gjyqësore ndaj hetimit ose dëshmitarëve, përkatësisht ndaj veprës penale. E njëjta si mekanizëm juridik ka më shumë mundësi të sigurimit të të akuzuarve ose të të dyshuarve, me ç’rast paraburgimi i tyre është hapi i fundit, mekanizëm ky që është në dispozicion të gjykatësve. Megjithatë, edhe përkundër kësaj, gjykatësit vendosin së pari për paraburgim në njësitë e paraburgimit ose në burgjet hetuese, në vend se të shqiptojnë konfiskimin e mallit, paraburgimin shtëpiak ose marrjen e dokumenteve të udhëtimit si sigurim për të dyshuarit ose për personat e akuzuar. Me këtë, në mënyrë të drejtpërdrejtë ndikohet tek opinioni dhe manifestohet frika e përgjithshme nga sistemi i shtetit”, thekson Efremovski.

Sipas tij, masa paraburgim caktohet me automatizëm, me ç’rast nuk merret seriozisht baza e akuzës, as edhe lloji i veprës penale.

Gjyqi nuk i merr parasysh as kërkesat e avokatëve të të akuzuarve për pezullimin e paraburgimit ose për zëvendësimin e tij me paraburgim shtëpiak. Ai është fleksibil vetëm në rastet kur të paraburgosurit janë me sëmundje kronike dhe me shëndet tepër të rënduar.

Avokatët thonë se pasi të caktohet paraburgimi, ata persona de fakto janë të dënuar nga shoqëria dhe të stigmatizuar.

“Paraburgimi në shoqëri, për fat të keq, konsiderohet si dënim, e jo si masë efektive për udhëheqje më efikase të procedurës gjyqësore”, thotë avokati Oliver Vuksanoviq.

Ai kujton disa raste që ka udhëhequr. Në njërin prej tyre, klienti është akuzuar për incest me të bijën e mitur. Gjatë procedurës është konstatuar se nuk ka pasur marrëdhënie seksuale, por Prokuroria e ka ngarkuar me veprime të tjera. Njeriu ka marrë vendim lirues. Ka kaluar 173 ditë në paraburgim. Tani kërkon dëmshpërblim nga shteti dhe lënda është në fazën e zgjidhjes jashtëgjyqësore të kontestit me Ministrinë e Drejtësisë.

“Edhe krahas vendimit lirues, klienti im ishte i lënë prej të gjithëve, i braktisur nga familja dhe miqtë. Rasti ishte ndjekur edhe nga mediat, kështu që njeriu mori etiketën ‘pedofil’. Ishte i detyruar që të shpërngulej në një qytet tjetër, edhe pse nuk kishte bërë kurrfarë vepre të keqe”, thotë Vuksanoviqi.

Në një rast tjetër, ka mbrojtur një edukatore të akuzuar se ka maltretuar fëmijë. Edhe pse në gjyq ishte dëshmuar se është e pafajshme, megjithatë, edhe krahas vendimit lirues, ishte e detyruar që ta ndërronte vendin e punës.