Autor: Goran Adamovski
Hulumtim i Utrinski vesnik-ut
Stigmatizim shoqëror ndaj personave që kanë qenë në paraburgim, ndërkohë që pastaj nga gjyqi janë liruar si të pafajshëm
“Qëndrimi im gjashtëmujor në burgun e Shutkës ishte përvoja më e keqe që ndonjëherë e kam pasur në jetë. Asnjëherë nuk ankohesha për veten, por për familjen. Pyetesha se çka do të bëjnë pa mua. Bashkëshortja ime nuk punonte, ndërsa fëmijët i kisha të vegjël. Përnjëherë, në një çast më humbi liria, m’i morën automobilat, të hollat, familja më mbeti pa asnjë denar. Meqë jemi shumë të lidhur, familja nuk u shpërnda... Përkundrazi, mori njëfarë fuqie që ta tejkalojë këtë hall.”
Kështu e fillon dëshminë shkupjani 37-vjeçar Aleksandar, të cilit para disa vitesh jeta i ndryshoi që në rrënjë. I dyshuar, i paraburgosur dhe i akuzuar për kontrabandë me cigare, u ballafaqua me një të ardhme të paqartë dhe të rëndë. Pohimet e tij se është i pafajshëm nuk i ndihmonin në fillim. I mbyllur në një birucë të vogël dhe pa ajër në burgun hetues të Shkupit, e kishte patjetër të kërkonte fuqi për veten, por para së gjithash për bashkëshorten dhe dy fëmijët e mitur.
“Ishte shumë rëndë. Siç thashë, mbetëm pa të holla, e ato ishin të nevojshme për avokatët, por edhe për të mbijetuar. Bashkëshortja ishte vetëm dhe në hall, tarifat e avokatëve lëviznin prej 5.000 euro e lart dhe për çdo dalje të tyre në gjyq nga 300 euro. Për fat, kisha shumë mbështetje prej saj, kështu që në vend të grindjeve ose shkurorëzimit, bile u afruam edhe më shumë”, flet shkupjani në një frymë.
Në atë periudhë fëmijët e tij ishin pesë dhe gjashtë vjeç. I mashtronin se babain e kanë në rrugë, e ata me padurim prisnin që ai të kthehet.
“Më iku gëzimi i djalit tim kur u bë nxënës i klasës së parë. Vdiq babai i bashkëshortes sime, gjë që edhe më shumë e shqetësoi familjen. Fëmijët e kishim patjetër që t’i mashtronim; mendonim se kështu është më mirë. Megjithatë, për shkak të fjalëve andej-këndej, djali më i madh mori vesh se jam në paraburgim. Normalisht, e kishte rëndë, më shumë për shkak se nisi të shkonte në shkollë dhe nuk mundte të përshtatej në fillim. Ishte i tërhequr dhe heshtte, e dinte edhe të rrihej kur shokët do t’i thoshin se babain e ka në burg”, kujtohet Aleksandri.
Kushtet në birucë ishin të tmerrshme. Ka qenë verë, nuk ka pasur ujë me orë të tëra, ndërsa ka pasur nga 15 minuta në ditë për të dalë në ajër.
“Kur hymë në birucë nuk kishte krevat të lirë; ma dhanë një dyshek, edhe atë pa çarçaf dhe pa jastëk. Ishte ora një pas mesnate; në dhomë kishte dy krevate, brenda kishte tre të paraburgosur, ndërsa unë isha i katërti me dyshekun në krah. Dhoma ishte e vogël, pa ajër, më vinte që ta rrëzoj murin. Ditën tjetër më zhvendosën në një dhomë tjetër. Katër krevate, pesë njerëz. Tri javë nuk isha larë për shkak se nuk kishte ujë. Nevojën e bënim në të njëjtën dhomë, gropa ishte aty ndanë, nuk kishte ulec, nuk kishte derë... Ushqimi ishte i tmerrshëm, kështu që në çdo dy ditë më sillnin nga shtëpia”, tregon bashkëbiseduesi ynë.
Në gjykim arriti të dëshmojë atë që e thoshte prej fillimit – se është i pafajshëm. Mori vendimin me të cilin lirohej dhe me lot në sy ka shkuar në shtëpi.
Aleksandri direkt e përjetoi tregimin e shpeshtë të Hollivudit për njerëzit e paraburgosur pa bazë, të cilët kalojnë në ferr derisa të kthejnë në jetën normale. A ia arrijnë të gjithë? Çka ndodh me ata që nuk kanë karakter të fortë, që nuk kanë mbështetje nga familjet e tyre? A vendosin shumë lehtë gjykatësit për masën e paraburgimit? A u jep dëmshpërblim shteti atyre të paraburgosurve pa të drejtë? Sa ata vetë kanë fuqi ose vullnet që ta japin shtetin në gjyq?
“Është individuale. Ka njerëz të cilët për shkak të satisfaksionit personal dhe që të dëshmohen para rrethit, për shkak të uljes së stigmatizimit në shoqëri duan të shkojnë deri në fund dhe të dëshmojnë se shteti është fajtor për paraburgimin e tyre. Madje, edhe kompensimin në të holla nuk e kanë edhe aq të rëndësishëm”, thotë Oliver Vuksanoviq nga konzorciumi i avokatëve “Vuksanoviq-Petkova”.
Procedura është e thjeshtë: pasi që i paraburgosuri të marrë vendimin e plotfuqishëm se është i pafajshëm, kërkohet zgjidhje jashtëgjyqësore me shtetin, përkatësisht me Ministrinë e Drejtësisë. Në afat prej tre muajsh, Ministria është e obliguar që të japë përgjigjen, e nëse ajo është negative – shkohet në gjyq.
“Rëndom kërkohen nga 20 euro për një ditë të kaluar në paraburgim, e pastaj kërkohet dëmshpërblimi për nderin dhe autoritetin. Lartësia varet nga statusi i personit të akuzuar, në kuptimin e eksponimit shoqëror, pastaj sa e ka rrogën, në cilën fazë jetësore është, sa fitim ka humbur, nëse ka firmë – sa kontrata ka humbur e të ngjashme”, shpjegon avokatja Violeta Petkova.
Ministria e Drejtësisë ka të drejtën e diskrecionit ta pranojë kërkesën për marrëveshje jashtëgjyqësore, ose edhe të llogarit se krahas vendimit për lirimin e tij, paraburgimi ka qenë një prej mjeteve të domosdoshme në procedurë, për shembull për shkak të frikës se i dyshuari mund të ikë. Avokatët thonë se ndodh që Ministria gjatë kompensimit të dëmit të pranojë një pjesë të paraburgimit, ndërsa një pjesë të mos e pranojë.
Edhe pse dëmshpërblimi mund të arrijë edhe në dhjetëra mijë euro, stigmatizimi nuk mund të kompensohet. Aleksandri thotë se derisa ka qenë në liri, ka qenë njeri i madh, i cili shumëkujt i ka ndihmuar në bazë financiare. Kur më shumë iu desh ndihma atij – njerëzit ia kthyen shpinën.
“Më paraqisnin si të dënuar për vrasje ose për drogë; aq u tollovitën punët. Gjithnjë thosha se shumë lehtë është të hysh në paraburgim, por shumë rëndë është të dëshmosh se je i pafajshëm. Ende i ndjej pasojat e qëndrimit tim gjysmëvjeçar në paraburgim. Mora të holla hua që të kthehem në këmbë. Edhe më tej jam i papunë, por kam fuqi të madhe se do kem sukses. Më e rëndësishme është se jam bashkë me familjen. Shtetin nuk do ta akuzoj, nuk dua më të zvarritem nëpër gjyqe, vetëm dua që jeta të më kthehet në normalitet. Do t’ju jem falënderues policëve që erdhën të më burgosin, për shkak se i luta që mos t’m’i vënë prangat, që të mos të traumatizohen fëmijët; së paku këtë ma plotësuan”, tregon shkupjani.
