“Në Maqedoni nuk ka asnjë kirurg të përgatitur për këtë fushë. Këtu hiqen gjinjtë, por te paciente të sëmura nga kanceri. Kur do të dëgjojnë kirurgët se ndonjë transdjalë don që të bëjë ndërhyrje vetëm në pjesën e epërme, t’i heq gjinjtë, kirurgët aspak nuk i futen asaj pune, thotë Igor Raiden.
Komiteti i Helsinkit për të Drejtat e Njeriut dhe Qendra LGBTI deri tani tri herë kanë organizuar stërvitje për persona të medicinës në Maqedoni, fillimisht për psikologët, dhe si ligjërues kanë ardhur aktivistë të organizatës evropiane “Trans xheneri”, si dhe përfaqësues të ekipit të mjekëve nga Beogradi. Në stërvitje jepen bazat dhe kriteret për diagnostifikimin e transseksualitetit. Stërvitja financiarisht është e mbuluar nga Ambasada e SHBA dhe e Holandës, të cilët e përkrahin tërësisht Qendrën LGBTI. Planifikohet edhe stërvitje e mëtutjeshme.
“Te ne, në të vërtetë, problem është diagnostifikimi i transeksualitetit. Për shkak se këtu nuk ka kush ta bëjë atë, diagnoza vërtetohet në Beograd, për shkak se është më afër. Atje i shkruajnë hormonet”, shpjegon avokatja Natasha Boshkova. Jo vetëm që në Maqedoni nuk ka ekipë (psikologë, endokrinologë dhe kirurgë për diagnozë, ndjekje, terapi hormonale dhe për operacion për ndërrim të gjinisë), nuk ka as rregullativë ligjore për këtë proces. Gjyqi Evropian për të Drejtat e Njeriut, nëpërmjet nenit 8 nga Konventa Evropiane për të Drejtat dhe Liritë e Njeriut, ka të zhvilluar një praktikë ligjore se si duhet të rregullohet procesi në ato shtete që nuk e kanë këtë. Nëpërmjet gjykimeve, Gjyqi interpreton se si duhet të sillen vendet të cilat nuk kanë norma për nevojat e këtyre personave”, sqaron Boshkova.
“Shteti duhet të vendos se a është më lirë të stërvit ekipin e këtushëm në Maqedoni, apo të paguajë intervenime jashtë vendit. Në asnjë rast nuk mund t’i lërë këta pacientë të bredhin në shoqëri pa kurrfarë të drejtash shëndetësore”, reagon Boshkova.
Boshkova përfaqëson raste të disa personave transgjinorë të cilët kanë pranuar terapi hormonale, kanë bërë transformacion të pjesshëm apo komplet, dhe tani kërkojnë që shteti t’ua njohë identitetin e dëshiruar, që është edhe qëllimi përfundimtar i procesit të tranzicionit.
“Emrin dhe mbiemrin, sipas ligjeve tona, nuk është problem t’i ndërrosh, nëse nuk keni kufizime ligjore. Problemi është ta ndërroni shenjën m në f (nga mashkull në femër) dhe anasjelltas. Ajo tërheq ndryshim në numrin unik amë”, shpjegon avokatja. Deri tani vetëm një person ka arritur ta bëjë këtë, para dy vitesh, dhe tani jeton me emër të ri, me gjini, identitet të ndërruar dhe me dokumente personale.
Përveç për të drejtat shëndetësore dhe ndërrimi i gjinisë dhe të identitetit, në dokumentet personale, Zyra inicon dhe kryen procedura para qendrave për punë sociale dhe para gjyqeve për dhunë në shtëpi dhe për dhunë mbi personat transseksual nga rrethina. Për momentin ka pesë raste aktive.

Gjermania e para lejoi gjini të papërcaktuar

Gjermania u bë vendi i parë evropian që lejoi që fëmijët e lindur me karakteristikat e të dy gjinive të regjistrohen as si mashkull, as si femër. Prindërve, me nxjerrjen e ligjit të ri u është lejuar që në certifikatën nga libri amë i të lindurve fushën për gjininë ta lënë të zbrazët, me çka në regjistrin publik, praktikisht, jepet kategoria e gjinisë së papërcaktuar.
“Kjo do të jetë hera e parë që me ligj të pranohet se ekzistojnë krijesa njerëzore që nuk janë as meshkuj as femra, apo janë edhe të dyjat, njerëz që nuk përputhen në kategoritë ligjore tradicionale”, deklaroi së fundmi Konstanca Plet, profesor i drejtësisë në Universitetin në Bremen.
Plet thotë se pas kësaj do të duhet të vijojë edhe ndryshim i rregullave për dokumentet personale të tjera. Ndryshimi është bërë që të zvogëlohet presioni që prindërit me nxitim të marrin vendimin për operacionet kontroverse të rregullimit të gjinisë te të posalindurit. Edhe pse Ligji hyri në fuqi në fillim të nëntorit, nuk janë hequr pyetjet se si do të duket jeta pa gjini të caktuar ligjërisht. Ekspertët vlerësojnë se në çdo 1.500 deri 2.000 fëmijë lindet nga një me gjini të papërcaktuar.

Identiteti gjinor jashtë nga të gjitha ligjet

Komiteti i Helsinkit për të Drejtat e Njeriut përgatiti raport për zbatimin e rekomandimit të CM/Rec (2010)5 të Komitetit të Ministrave të Këshillit të Evropës për masat për luftë kundër diskriminimit mbi bazë të orientimit seksual dhe të identitetit gjinor në Republikën e Maqedonisë, ku konstaton se qeveritë maqedonase nuk kanë ndërmarë kurrfarë hapash për zbatimin e rekomandimit të Këshillit të Evropës. Rekomandimi bile nuk është as i përkthyer në gjuhën maqedonase, ndërsa shpjegimi i Ministrisë së Punëve të Jashtme është se rekomandimet e KE nuk janë detyruese për vendet anëtare, thekson Komiteti i Helsinkit. Këto janë pjesë nga përfundimet që i përmban raporti nën hije:

- Orientimi seksual ishte i përjashtuar nga Ligji për pengim dhe mbrojtje nga diskriminimi si bazë e veçantë, ndërsa nga ana tjetër, identiteti gjinor as që u mor parasysh gjatë përpilimit të Ligjit.

- Nuk ekzistojnë veprime saktësisht të vendosura dhe të qarta për ndryshim të numrit amë, gjë që është e domosdoshme për njohje ligjore të ndërrimit të gjinisë në rast të personit transgjinor, për çka shkaktohet huti në veprim, si te zyrtarët shtetëror ashtu edhe te vetë personat transgjinorë.

- Edhe përkrah asaj që shteti ofron tretmane endokrinologe dhe psikologe, të cilën e kanë të nevojshme personat transgjinorë, ata nuk janë as efektive e as të përshtatshme, nga shkaku që nuk ekziston praktikisht asnjë stërvitje për punëtorët shëndetësorë profesional për raste të personave transgjinorë. Shteti nuk ofron intervenime kirurgjike për ndërrim të seksit dhe nuk ka dëshmi për refondim të mjeteve nga Fondi i Sigurisë Shëndetësore, bile as në raste kur personat e kanë kryer operacionin jashtë vendit, me mjetet e vetat.

- Në sferën e sportit, organet shtetërore nuk dhanë mund shtesë që ta kapërcejnë diskriminimin mbi bazë të orientimit seksual dhe të identitetit gjinor, si dhe gjuhës së urrejtjes.

- Në shëndetësi, përveç programit preventiv dhe studimeve biheviorale në kuadër të Fondit Global pë Luftë kundër HIV/SIDA, malaries dhe tuberkulozës, nuk ekzistojnë programe dhe shërbime të tjera te të cilat personat LGBTI kanë qasje.

(Ky tekst është i përgatitur në kuadër të projektit “Përforcim i bashkëpunimit mes organizatave civile dhe mediave për promovimin e të drejtave dhe lirive të njeriut dhe të lirive të shprehjes”, të cilën e realizon Media Instituti Maqedoni (MIM), ndërsa është financuar nga Bashkimi Evropian, nëpërmjet programit EIDHR. Përmbajtja e tekstit është përgjegjësi ekskluzive e medias dhe në asnjë mënyrë nuk e paraqet pikëpamjen e Bashkimit Evropian apo të MIM-it.)