ДРЖАВАТА ПЛАЌА МИЛИОНСКИ КАЗНИ ЗА ДОЛГИОТ ПРИТВОР (Трет дел)

Ако до неодамна Министерството за правда не одговараше на барањата за вонсудско решавање, сега дури и доброволно прифаќа за да го спаси буџетот од дополнителни трошоци

Повеќе од десет милиони денари им исплатила државата на граѓаните што ја тужеле поради неоснован притвор. Станува збор за периодот од 1997 до 2008 година, за кога и добивме последни податоци од Министерството за правда. Во текот на 2008 година биле доставени 32 барања за надомест на штета и тоа е убедливо најголема бројка во споредба со другите години. Во 1997 година била исплатено барање за надомест на штета во износ од 815.233 денари. Во 2001 се исплатени речиси пет милиони денари за две барања. Во 2003 година, државата била принудена да плати 1,66 милиони денари за два случаи, а во 2005 малку над еден милион денари за четири барања. Во 2006 за две поднесени барања биле исплатени 559.204 денари, а следната - за еден случај 178.683 денари.

Во ситуации кога притвореното лице добива правосилна ослободителна пресуда, има право да ја тужи државата. Според процедурата, најпрво се бара вонсудско решение со Министерството за правда, кое е должно во рок од три месеци да достави одговор. Вообичаено се бараат 20 евра од еден ден поминат во притвор, а потоа се бара отштета за честа и угледот. Висината зависи од статусот на обвинетото лице, колку заработува, во која животна фаза е, колкава изгубена добивка претрпел и слично...

„Ако до пред некоја година, од Министерството за правда воопшто и не одговараа на барањата за вонсудско решавање, сега ситуацијата е смената, се со цел да се спасат парите на државата“, посочува адвокатката Виолета Петкова од адвокатскиот конзорциум „Вуксановиќ-Петкова“.

Оштетените граѓани имаат на располагање неколку организации и институции што им стојат на располагање во такви случаи, но тие најчесто се одлучуваат да побараат помош од адвокатите.

„Таква претставка за неоснован притвор, иако би била во наша надлежност, се' уште не сме добиле“, потврдува заменикот на народниот правобранител, Трипун Танушески. Од Канцеларијата на омбудсманот велат дека најмногу работа имаат во судски постапки со неоправдано одолжување на процесот или неодговорно вршење на работите од судските служби.

Хелсиншкиот комитет за човекови права во последните четири години постапувал само по едно барање за правна помош во врска со незаконски одреден притвор. Станува збор за познатиот случај на Душко „млекарот“. Битолчанецот Душко Илиевски, неговиот брат и татко беа гонети за „неовластено производство и пуштање во промет на наркотични дроги, психотропни супстанции и прекурсори“, односно одгледување на над 200 садници марихуана. За време на судскиот процес се утврди дека станува збор за канабис самоник, односно коноп кој без дополнителна обработка не ги поседува својствата на наркотична дрога. Членовите на семејството Илиевски беа пуштени на слобода.

„Хелсиншкиот комитет подготви барање за оштетно побарување, кое според законски пропишаната постапка најпрвин се испраќа до Министерството за правда. Министерството има рок од 3 месеци да му одговори на Душко, а доколку тоа не се случи или Министерството не понуди соодветно обесштетување, ќе почнеме судска постапка против државата. Рокот за одговор на Министерството за правда истекува овој месец“, велат од Хелсиншки комитет. Оттаму посочуваат дека се согласиле да му обезбедат бесплатна правна помош на Илиевски откако неколку адвокати кои битолчанецот ги контактирал за да го застапуваат во постапка за надомест на штета поради неоправдано лишување од слобода – го одбиле тоа.

Министерството за правда има дискрециско право да го прифати барањето за вонсудска нагодба, или, пак, смета дека и покрај ослободителната пресуда, притворот бил еден од средствата неопходни во постапката. Адвокатите велат дека се случува Министерството при надоместот на штетата да прифати дел од притворот, а дел не.

„Друг проблем е што често се случува судовите да бидат синхронизирани, па пресудите да бидат токму толкави колку што треба за да не се дојде до ситуација за неоснован притвор. Еве еден пример: шеснаесет лица беа обвинети за разбојништва, против тројца од нив се повлекува дел од обвинението. Тие тројца добиваат условни пресуди, а минаа осум месеци во притвор. Подоцна, на Апелацискиот суд, а по барање на Обвинителството, на тројцата момчиња им беше изречена затворска казна од осум месеци, точно онолку колку што тие беа во притвор“, вели адвокатот Оливер Вуксановиќ.

Најпознат случај за јавноста што поради неоснован притвор резултираше со буџетски пенали е случајот „Змиско око“. Триесет и осуммина ја тужеа државата до Европскиот суд за човекови права во Стразбур, кој оцени дека е прекршен член 5 став 3 – правото на слобода и сигурност од Европската конвенција за човекови права. Тужителите, кои од македонските власти беа обвинети дека на патарините затаиле пет милиони евра на приходи, тврдеа дека биле неправедно затворени, без доволен и конкретен мотив и дека немале ефективна можност да се жалат.

Сите седум судии на Европскиот суд од Стразбур донесоа едногласна одлука дека продолжувањето на притворот било неправедно и без оправдување, бидејќи само сомневањата не се доволни. На секој од нив, според пресудата, нашата држава требаше да му исплати по 2.000 евра отштета.

Овој случај е само еден од примерите што упатуваат дека судиите треба два пати да пресечат пред да пресудат, оти нивните грешки секогаш паѓаат на грбот на државата.

Овој текст е изработен во рамки на проектот „Зајакнување на соработката меѓу граѓанските организации и медиумите за промоција на човековите права и слободата на изразување“ што го реализира Македонскиот институт за медиуми - МИМ, а е финансиран од Европската унија преку програмата ЕИДХР. Содржината на текстот е одговорност единствено на медиумот и на никаков начин не ги рефлектира гледиштата на Европската унија или на МИМ